San Fidel de Carril

Foi no ano 1816 cando a reliquia de San Fidel chegou a Carril. Aquel era un momento complicado da Historia. Poucos anos facía que as tropas napoleónicas foran expulsadas de aquí. A Constitución de Cádiz e o período liberal foran varridos por Fernando VII. O vello non acababa de morrer e o novo non acababa de nacer. Carril empezaba a ser o centro de importantes industrias. A habilitación do porto para o comercio exterior era o motor que nos unía máis a Santiago e favorecía a armazón fabril e comercial da nosa vila.

Fidel de Milán

O que coñecemos da historia do noso San Fidel debémosllo a D. Gaspar Fernández Zunzunegui, Cóengo Maxistral da catedral compostelá. No ano 1876 publica un opúsculo co longo título de Vida do Glorioso Mártir San Fidel que se venera o seu Santo Corpo, traído de Roma, na Igrexa parroquial da Vila e Porto do Carril, arcebispado de Santiago. Nesta obra, editada con "licenza" da autoridade eclesiástica, cóntasenos tanto a vida do venerado mártir como a translación dos seus restos a Carril.

Igrexa de San Fidele en Como (Italia)

A primeira e máis extensa parte desta publicación dedícase a narrarnos a vida de San Fidel. Sitúa o seu nacemento na cidade italiana de Milán nos inicios do século IV. As virtudes do santo móstranse xa dende neno. Pertencía a unha familia acomodada, o seu entendemento era "claro e profundo" e a súa alma "capaz das maiores empresas". A súa educación foi profundamente relixiosa e a súa intelixencia esperta. As calidades do mozo animan os seus familiares a encomendalo ao bispo milanés San Materno, quen o adopta como discípulo.

Era aquela unha época difícil. O Imperio romano esborrallábase malia os intentos de adaptalo aos novos tempos. Gaspar Fernández describe ese momento como aquel onde "reina a sensualidade máis groseira", onde o orgullo, a idolatría e os costumes licenciosos invaden unha sociedade en decadencia.

San Materno foi bispo de Milán entre os anos 316 e 328, e sería nesa época cando Fidel, xa como discípulo seu, "resolve consagrarse a Deus". Fronte ao mundo que o rodea vive como relixioso dende a súa profesión de soldado. Reafirma a súa relixiosidade facendo voto de castidade e supón Gaspar Fernández "con canto pracer viron os ceos esta consagración sublime nun ilustre mozo, rico, amable, gracioso e despexado!”

O soldado e relixioso Fidel está chamado a facer masivas conversións entre os habitantes de Milán. Envíao o Bispo á próxima cidade de Como para estender o cristianismo entre os pagáns. Alí foi denunciado, preso e interrogado. Fidel reafirma a súa fe fronte ás ameazas de tortura, "caen sobre el os azoutes; anacos de carne saltan polo aire, regueiros de sangue cóbreno". Os tormentos continúan, "son esnaquizados os seus ósos no poldro; son abrasados os seus costados con machados acendidos; son todos os seus membros martirizados con crueldade".

A morte alcánzao o 28 de outubro dun ano que non se concreta e nese día celebra a Igrexa a súa memoria. Os restos de San Fidel son trasladados secretamente a Roma, onde encontran sepultura solemne nas catacumbas.

É costume nas publicacións que narran a vida dos santos non especificar as fontes de información. A descrición do carácter de Fidel, a trascripción do diálogo co Prefecto e os detalles da súa tortura faise con profusión de detalles aínda que sexa mil cincocentos anos máis tarde. A tortura de San Fidel pon en cuestión a eficacia do Edicto de Milán (ano 313) polo cal Constantino declara a tolerancia relixiosa e pon fin á persecución dos cristiáns. A concreción das fontes de información permitiríanos coñecer moito máis aquela época.

O certo é que San Materno sí foi unha personaxe histórica e que o culto a San Fidel se realiza en Milán e Como. A tradición italiana descoñece o traslado dos seus restos a Roma e, para uns, aínda descansa o seu corpo nas beiras do lago Como e, para outros, na propia Milán. En cada un destes lugares existe unha igrexa consagrada a este santo.

Mil cincocentos anos máis tarde reaparece a figura de San Fidel. Especial protagonismo terá o entón Papa, Pío VII. A este pontífice tocoulle vivir tempos duros. Preso estivo do emperador Napoleón boa parte do seu papado, destacou pola reconstitución da Orde dos Xesuítas e a restitución da Inquisición. Gran valor deulle ás reliquias dos santos antigos. Ordenou numerosas escavacións nas catacumbas de Roma e por todo o orbe foi regalando para a súa adoración os restos dos outrora santos.

Os restos de Priscila, Marcelina, Filomena, Ciro, Engracia, Faustina, Francisco, Valentín, Pío, a mesma Santa Minia de Brión ou Santa Prácida de Rubiáns... son ofrecidos para o culto público en numerosos lugares, mostrando o agradecemento papal ben a particulares ben a institucións relixiosas. Tal era a distribución de corpos santos que en Roma creouse unha rede de talleres de restauración e preparación das reliquias para ser remitidas aos seus destinatarios e ser expostas publicamente. A esta época pertence a aparición, o seu tratamento, o seu vestiario e entrega a Carril das reliquias de San Fidel.

Translación a Carril

Era o ano 1816 e o destinatario final das reliquias do santo milanés era Simón Álvarez Robés, "veciño e do comercio da vila e porto do Carril". De intermediario da entrega fixo o bispo de Ibiza, Felipe González Abarca, quen primeiro o recibe con todas as solemnidades e despois o envía, por mar, a Carril.

Descoñecemos os motivos polos cales este comerciante carrilexo conseguiu a reliquia de San Fidel, cales foron os seus méritos para ser obxecto dun regalo tan prezado.

En principio o corpo do santo deposítase na capela da Illa de Cortegada. Alí faríaselle o obrigado recoñecemento e despois faríase a solemne translación á igrexa parroquial. Para o primeiro foi comisionado por Rafael de Múzquiz, Bispo de Compostela, o cura Ramón Florez Villamil. Daquel acto levantouse a correspondente acta, que di así:

Na Vila e Porto do Carril a doce días do mes de Abril de 1817, o Dr. D Ramón Florez Villamil, Cura e Reitor propio de Santa Eulalia de Gil.... pasei cos señores D. Cayetano Blanco, Reitor neste Porto, D. Bernardo del Río e Lema, Cura de Santa María de Portas, D. Pedro Barros de Alemparte, da de San Pedro de Lantaño, D. Simón Álvarez Robés, D. Juan Enríquez, Xuíz e Xustiza Ordinaria nela, Don Miguel Guisande, Rexedor, e D. Santos Igrexas, Procurador Xeral, á Capela de Cortegada, e despois de examinar ben por menor a Urna en que se colocara San Fidel e se arranxara nun todo á Auténtica e mais particulares que se preveñen, observei que os seus selos estaban intactos e coas mesmas armas iguais á expresada Auténtica, sen que fose aberta a Urna nin nela colocada outra cousa que o Santo Corpo.......

E ao día seguinte trasladouse procesionalmente á esta Igrexa Parroquial, e no sitio destinado para a súa colocación púxose á veneración pública dos fieis, despois de ser feito con todo o aparato e solemnidade que merecía tan respectable acto...

O documento remata facendo constar que esta acta se había de engadir ao propio Santo como certificado de autenticidade do que fora enviado dende Roma. É polo tanto un documento do máximo interese xa que nel nos relata como unha comisión de sacerdotes, acompañados das autoridades locais e do comerciante Simón Álvarez Robés, fai recepción da reliquia e trasládase á Igrexa parroquial, todo iso no ano 1817.

A presenza desta reliquia viña a reforzar todo aquilo que estaba a conformar a importancia de Carril no século XIX. A unha actividade económica puxante engadíaselle agora ser un centro de peregrinación, o centro de adoración a un dos mártires da Cristiandade. Para reforzar este carácter da Vila e Porto, o mesmo Papa Pío VII concedeu indulxencia plenaria e remisión de todos os seus pecados a todos e cada un dos fieis de ambos os dous sexos que verdadeiramente arrepentidos, confesados e comulgados visiten a Igrexa Parroquial carrilexa nunhas datas sinaladas na propia Bula papal.

Todo aquel que o Domingo despois de Pascua de Resurrección, o domingo inmediato seguinte á festividade de Santiago Apóstolo e o día sétimo igualmente inmediato despois da devandita Dominica, dende o amañecer ata o momento de poñerse o Sol, acudisen a adorar o Santo recibiría o perdón de todos os seus pecados.

Nacía así neste momento a romaxe de San Fidel. A remisión dos pecados atraía numerosos romeiros. A data que queda finalmente sinalada como principal na advocación a este Santo é a do domingo posterior á festividade do Apóstolo Santiago, festa maior na localidade.

Ao longo do século XIX a festa de San Fidel foi adquirindo cada vez maior auxe. Dende días anteriores concentrábanse no entorno da igrexa gran cantidade de romeiros. Durmían no adro, no interior da igrexa... esperando que chegara o día e hora da remisión das suas culpas. Moi posiblemente construísese por iso un gran lavatorio que durante longas épocas estivo situado no adro da propia parroquial e que hoxe se sitúa no interior con funcións de pila bautismal.

A festa de San Fidel en 1882

Nacía así a que foi maior festa carrilexa, cando menos, en todo o século XIX. A prensa compostelá daba conta duns actos festivos que eran outro motivo máis para visitar Carril. A información que dispoñemos correspóndese co ano 1882, e o xornal era a "Gaceta de Galicia" (M. Abuín, 1993). Aos lectores infórmaselles dos actos que vai haber no San Fidel dese ano. Serán duas as xornadas festivas, o día vinte e nove e trinta de xullo, e os festexos comezarán ás doce horas do primeiro día cun "repique xeral de campás, multitude de lumes voadores e unha salva de bombas reais,". A continuación percorrerán as rúas "os xigantes e cabezudos precedidos das gaitas do país e unha numerosa e afinada banda de música percorrerá as rúas da poboación executando escollidas Marchas e Bailables, ata as dúas da tarde,".

Especial protagonismo tiña nas festas, polo menos naquel ano, as demostracións pirotécnicas. Pola tarde, cantaríase as vésperas na igrexa parroquial, amenizada pola banda de música, e ás sete, a mesma banda, na entón praza de Alfonso XII, daría un concerto "onde deixará oír bonitas pezas". Os actos trasládanse de novo ao adro da igrexa. Alí, ás oito da tarde "terá lugar o magnífico lume de aire de cores e formas descoñecidas", obra do pirotécnico de Padrón Gregorio Ojeros. Os lumes estaban distribuídos en tres quendas e ao final de cada unha delas tocaban as campás, "acompañando estes entreactos a música". Esta primeira xornada festiva remataba, como non, con máis lumes.

Na dársena carrilexa escenificábase "o magnífico e sorprendente efecto dun ben preparado Combate Naval composto dun castelo e dúas fragatas". Como acto final "desta agradable reunión", a xornada festiva remataba "coa ascensión dun magnífico e colosal globo de forma espiral que botará luces de bengala".

O día seguinte era o día grande. A cousa empezaba temperán, "ás seis da mañá a música deixará oír alegres e bonitas dianas nas rúas". Ás nove a Comisión de Festas, acompañada da banda de música, dirixíase á estación de tren para recibir os novos alumnos da Sociedade Económica de Santiago que, coa súa orquestra e voces, acompañarían a misa solemne e protagonizarían a serenata marítima nocturna. A función relixiosa tamén se realizaba en hora temperá, "ás dez e media darase principio á función relixiosa a toda orquestra, a igrexa estará magnífica e ricamente adornada con vistosas colgaduras, arañas de cristal e profusamente iluminada".

Temperá tamén era a hora na que se celebraban as famosas e tradicionais regatas. Darían comezo ás tres da tarde e anunciaríanse "por un disparo de doce bombas". As regatas remataban e deixaban paso "á divertida Cucaña marítima que partirá dun galeón fondeado para o efecto". Os actos continuaban horas despois. Era a Serenata Marítima que consistía en que en "unha preciosa embarcación preparada ad hoc e ben iluminada estará a orquestra e voces" dando o seu concerto por un itinerario iluminado "por candeas grandes e barricas de alcatrán". Máis lumes de artificio daban paso ao último acto das festas. Ao modo de como se fai aínda hoxe nas festas patronais de, por exemplo, Betanzos, elevaríase ao aire "un globo de elegantes formas", supoñemos construído en papel, coa inscrición "O Pobo Carrilexo ao Glorioso San Fidel".

As regatas

Pasadas as festas que se anunciaban no diario compostelán, quedaba por contar a impresión que deixaban nos visitantes. De todos os actos festivos, a mesma Gaceta de Galicia destaca, sobre todo, as regatas. Especialmente as regatas a remos que disputaban en dous botes tripulacións de cinco mulleres, unhas de Carril e outras de Cortegada. Máis que calquera comentario que poidamos facer nós, mellor é transcribir o citado artigo que, en data do 2 de agosto de 1882, publica o xornal que comentamos. Di así:

(...) Grata impresión produciu a todos os que asistiron ás festas a animación que reinou dende o sábado ao luns; pero o que máis chamou a atención, polo menos a nós que somos de terra dentro, foi a regata de botes tripulados por mulleres. É o primeiro espectáculo deste xénero que vimos e que só pode levarse a cabo en lugares que, como os da costa de Galicia, comparten as mulleres co sexo forte o mesmo as rudas faenas agrícolas que as penosas da pesca. A regata estableceuse entre dous botes tripulados o un por cinco mulleres de Cortegada e outro por igual número de Carril.

A sorte favoreceu ás de Cortegada, e dicimos as sorte, porque reinando como reinaba un duro Nordés e estando a baixar a marea, ao regresar ao punto de partida tiveron que loitar as de Carril coa desvantaxe de que a liña por elas recorrido era no medio da canle e onde máis azoutaba o vento, mentres que as de Cortegada, ao abeiro do peirao, puideron vencer inconvenientes que para as de Carril eran moi superiores.

As de Cortegada eran cinco; catro de idade proxecta e unha de idade máis nova; a timoneira, muller viril e de pel tostada polo sol e o aire, desolaba ter loitado moitas veces coas ondas; as de Carril eran novas e de puxanza, e aínda cando a súa cara tamén acusaba familiaridade co mar e co inclemente Eolo eran de rostro agraciado. Cando a certa distancia se despoxaron dos panos que levaban na cabeza para vogar con máis facilidade, un hurra deixouse oír nunha gran parte dos que presenciaban as regatas; tamén nós nos asociamos a el e como non?. É preciso ver o cadro que por vez primeira presenciabamos para comprender o esforzo e ousadía daquelas mulleres. Cando proa ao vento e contra a corrente vogaban en dirección ao punto de partida, a fráxil barca era levantada ata lla ver máis dunha terceira parte da quilla pola proa; cada metro que avanzaba o bote custaba as remeiras unha molladura dos continuos salseros que levantaba ao cortar a corrente. Máis que unha regata parecía un bote salvavidas xoguete das ondas. Ao hurra do domingo, engadimos agora outro hurra ás valerosas carrileñas.